Nadczynność tarczycy – przyczyny, objawy, leczenie

Na czym polega nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to stan, w którym dochodzi do zwiększonej produkcji hormonów tarczycy. Tarczyca wydziela zbyt dużo tyroksyny i/lub trójjodotyroniny – hormonów odpowiedzialnych za przyspieszenie tempa metabolizmu oraz regulację wielu ważnych procesów w organiźmie. Dużo rzadszą przyczyną zbyt wysokiego stężenia hormonów tarczycowych we krwi są patologie zlokalizowane poza gruczołem tarczowym. Niekorzystne następstwa oddziaływania nadmiaru hormonów tarczycy na organizm określa się mianem tyreotoksykozy.

Nadczynność i niedoczynność tarczycy stanowią jedne z najczęściej występujących zaburzeń hormonalnych u osób dorosłych. Na choroby tarczycy częściej zapadają kobiety niż mężczyźni. Ze względu na niespecyficzne objawy, nadczynność tarczycy bardzo często pozostaje długo nierozpoznana. Nie należy lekceważyć symptomów wskazujących na zaburzenia hormonalne, ponieważ mogą one prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych. W przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy wskazana jest konsultacja z lekarzem endokrynologiem.

Nadczynność tarczycy - objawy

Do najczęściej występujących objawów nadczynności tarczycy należą:

• nerwowość, drażliwość, nadmierne pobudzenie psychoruchowe, zmiany nastroju,
• drżenie rąk,
• uczucie kołatania serca,
• wysokie wartości pomiarów ciśnienia tętniczego krwi,
• przewlekłe biegunki, częste wypróżnianie,
• utrata masy ciała pomimo braku zmian w sposobie odżywiania lub przy wzmożonym apetycie,
• uczucie gorąca, słaba tolerancja przebywania w wysokich temperaturach otoczenia.

Kasia z recepcji

Obserwujesz u siebie powyższe objawy nadczynności tarczycy? Umów wizytę u lekarza endokrynologa i uzyskaj zalecenia lub plan leczenia.

Umów wizytę

Powikłania nadczynności tarczycy

Nieleczona nadczynność tarczycy może prowadzić do wystąpienia bardziej specyficznych objawów wynikających z szeregu powikłań związanych z długo utrzymującym się wysokim poziomem hormonów tarczycy.

W wyniku tyreotoksykozy na podłożu autoimmunologicznym (choroba Gravesa-Basedowa) dochodzi do rozwoju tzw. orbitopatii tarczycowej. Objawy oczne obejmują: uczucie rozpierania gałek ocznych, wytrzeszcz oczu, pieczenie i przekrwienie oczu, pogorszenie ostrości widzenia. Objawy te wynikają z rozwoju zapalenia tkanek miękkich oczodołu i ucisku tych tkanek na gałki oczne. W obrębie narządu wzroku towarzyszące nadciśnienie tętnicze może prowadzić do rozwoju jaskry.

W obrębie kończyn dolnych mogą występować obrzęki (tzw. obrzęk przedgoleniowy). Podudzia zwiększają swoją objętość, stają się opuchnięte, palpacyjnie stwierdza się obecność obrzęku podskórnego. Skóra osoby chorej na nadczynność tarczycy jest ciepła i wilgotna wskutek rozszerzenia naczyń krwionośnych i stymulacji wydzielania potu.

W obrębie układu krwionośnego może dojść do rozwoju zaburzeń rytmu serca. Występuje tachykardia zatokowa odczuwana jako kołatanie serca. Częściej stwierdza się migotanie przedsionków. U pacjentów kardiologicznych nieleczona nadczynność tarczycy skutkuje zaostrzeniem choroby niedokrwiennej i pogłębieniem niewydolności serca.

Przy nadczynności tarczycy obserwuje się spadek masy ciała (masy mięśniowej), ogólne osłabienie, szybką męczliwość oraz drżenie rąk.

Pojawia się nadmierne wypadanie włosów oraz kruchość paznokci. W rzadkich przypadkach obserwuje się specyficzne zaokrąglenie palców i paznokci (palce pałeczkowate). Kobiety z nadczynnością tarczycy częściej cierpią na zaburzenia miesiączkowania.

Choroby tarczycy mogą prowadzić do powiększenia się gruczołu tarczowego i wykształcenia się tzw. wola tarczycowego. Ucisk dużego wola na okoliczne struktury (tchawicę, przełyk, nerwy, naczynia krwionośne) może wywołać uczucie dyskomfortu, chrypkę, duszności oraz powiększenie obwodu szyi.

Nasilona tyreotoksykoza może stanowić stan zagrożenia życia – jest to tzw. przełom metaboliczny. Stan ten może nastąpić, gdy w warunkach źle leczonej lub nieleczonej nadczynności tarczycy zaistnieją określone czynniki wyzwalające, np.

• nagłe zaprzestanie przyjmowania leków na nadczynność tarczycy,
• zabieg operacyjny na tarczycy lub uraz okolicy szyi, gdy źródłem nadczynności jest nadmierna ilość hormonów produkowanych przez patologie zlokalizowane w gruczole tarczowym,
• poród,
• infekcja,
• niektóre leki,
• podanie jodowych środków kontrastowych.

Przełom hipermetaboliczny może skutkować poważnymi zaburzeniami krążenia, niewydolnością wielonarządową i śpiączką.

Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy?

Stan tyreotoksykozy jest najczęściej spowodowany przez choroby tarczycy. Dużo rzadziej stan nadmiaru hormonów tarczycowych może wynikać z przyczyn niezwiązanych bezpośrednio z funkcją wydzielniczą gruczołu tarczowego. Do najczęstszych przyczyn nadczynności tarczycy należą choroba Gravesa-Basedowa oraz wole guzkowe toksyczne.

Choroba Gravesa-Basedowa

Choroba ta to schorzenie autoimmunizacyjne, w którym przeciwciała skierowane przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR) stymulują receptor TSH komórek tarczycy, co nadmiernie pobudza tarczycę do produkcji hormonów. Ponadto prowadzi to do wzrostu gruczołu tarczowego i wytworzenia wola miąższowego.

Zapalenie tarczycy w tej chorobie może być związane z mutacją genów i obecnością innych chorób autoimmunologicznych lub może być indukowane przez czynniki środowiskowe (ciężki stres, nadmierna podaż jodu, przyjmowanie niektórych leków).

Wole guzkowe toksyczne (choroba Plummera)

Guzki tarczycy w przebiegu choroby Plummera są autonomiczne, tzn. wydzielają hormony tarczycy niezależnie od czynności tyreotropowej przysadki mózgowej. W efekcie tarczyca produkuje nadmierną ilość hormonów ponad potrzeby organizmu. Toksyczne guzki na tarczycy mogą mieć formę mnogą lub pojedynczą.

Rak tarczycy (najczęściej pęcherzykowy)

Nadmierną ilość hormonów tarczycy może wydzielać również nowotwór tarczycy, najczęściej wywodzący się z komórek pęcherzykowych gruczołu tarczowego. Istotne jest szybkie rozpoznanie raka tarczycy i usunięcie guzka zanim dojdzie do powstania przerzutów nowotworowych.

Do zlokalizowanych poza tarczycą przyczyn tyreotoksykozy zalicza się:

Gruczolak przysadki produkujący TSH

Jest to łagodny guz zlokalizowany w obrębie przysadki mózgowej. Jego wzmożona aktywność powoduje nadmierne wydzielanie TSH, co dodatkowo zwiększa ilość produkowanych hormonów przez tarczycę.

Nowotwory trofoblastu (zaśniad groniasty, kosmówczak)

Nowotwory trofoblastu powstają w wyniku nieprawidłowego zapłodnienia, np. gdy dojdzie do połączenia się plemnika z pozbawioną materiału genetycznego komórką jajową. Zamiast płodu powstaje masa tkankowa rozwijająca się w obrębie macicy. Jej obecność może wiązać się z nieprawidłowym nadmiarem hormonów tarczycy w organizmie kobiety.

Wole jajnikowe

Wole jajnikowe jest rodzajem nowotworu jajnika zwanego potworniakiem. Gdy potworniak zawiera w sobie tkanki typowe dla tarczycy, może stać się dodatkowym źródłem produkcji hormonów tarczycowych.

Przemijająca nadczynność tarczycy

Ciążowa nadczynność tarczycy

Przemijająca nadczynność tarczycy u kobiet w ciąży związana jest z wysokim poziomem gonadotropiny kosmówkowej - hormonu wydzielanego przez łożysko. Łagodne podwyższenie stężenia ft4 i fT3 przy obniżonym TSH obserwuje się u niektórych kobiet w pierwszym trymestrze ciąży. Poziomy hormonów samoistnie wracają do normy w drugim trymestrze ciąży. Ciążowa przemijająca nadczynność tarczycy nie dotyczy sytuacji, gdy kobieta posiada aktywną nadczynność tarczycy poza okresem ciąży, wywołaną np. chorobą Gravesa-Basedowa lub innymi patologiami.

Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina)

Do przejściowego stanu łagodnej tyreotoksykozy może dojść w pierwszym etapie zapalenia tarczycy wywołanego infekcją wirusową.

Pierwszy etap choroby Hashimoto

U niektórych pacjentów chorych na zapalenie tarczycy Hashimoto w pierwszej fazie schorzenia pojawia się przejściowa nadczynność tarczycy. Fakt ten jest istotny w diagnostyce. Należy jednocześnie pamiętać, że choroba Hashimoto prowadzi ostatecznie do niedoczynności tarczycy.

Tyreotoksykoza polekowa

Zwiększenie wydzielania hormonów przez tarczycę wskutek zażywania niektórych leków (Interferonu alfa, związków litu, amiodaronu).

Przedawkowanie lewotyroksyny

Stan nadczynności tarczycy może być wywołany zbyt dużą dawką przyjętej lewotyroksyny. Lewotyroksyna stosowana jest w leczeniu niedoczynności tarczycy.

Jak rozpoznać nadczynność tarczycy - badania

Badania tarczycy w kierunku nadczynności obejmują:

1. Badania hormonalne z krwi – oznaczenie stężenia wolnych hormonów tarczycy ft4 i/lub ft3 oraz hormonu tyreotropowego TSH wydzielanego przez przysadkę mózgową:
   • gdy poziom TSH jest obniżony a stężenia fT4/fT3 są w normie, rozpoznaje się utajoną nadczynność tarczycy (nie ma objawów typowej nadczynności, wskazana obserwacja),
   • gdy poziom TSH jest obniżony, a stężenie fT4 i/lub fT3 jest podwyższone rozpoznaje się jawną nadczynność tarczycy,
   • gdy poziom TSH jest podwyższony, a stężenie fT4 i/lub fT3 jest podwyższone rozpoznaje się nadczynność tarczycy zależną od przysadki mózgowej.
2. Badania immunologiczne – testy na przeciwciała przeciwtarczycowe, wykonuje się je pod kątem diagnostyki autoimmunologicznych chorób tarczycy.
3. Badania z krwi pod kątem chorób sercowo-naczyniowych i innych schorzeń: lipidogram, glukoza, kinaza keratynowa, biliburina.
4. USG tarczycy – ocena rozmiarów tarczycy, badanie pod kątem obecności guzków na tarczycy, cech zapalenia.
5. Scyntygrafia tarczycy – wykonywana dodatkowo celem wstępnego rozróżnienia rodzajów guzków na tarczycy (aktywne hormonalnie guzki gorące / guzki zimne / guzki obojętne).
6. Biopsja tarczycy – wykonywana celem potwierdzenia lub wykluczenia raka tarczycy.

Leczenie nadczynności tarczycy

Postępowanie w nadczynności tarczycy zależy od jej przyczyny. Celem leczenia jest przede wszystkim uzyskanie prawidłowego stężenia hormonów tarczycy we krwi oraz wtórna profilaktyka zaburzeń hormonalnych. W przypadku występowania objawów uciskowych wola, celem leczenia będzie zmniejszenie jego objętości. W razie rozpoznania aktywnego hormonalnie raka tarczycy, celem będzie jego skuteczne usunięcie i zapobiegnięcie ewentualnym przerzutom.

Do dostępnych metod leczenia nadczynności tarczycy należy:

1. Przyjmowanie tyreostatyków czyli leków hamujących syntezę i/lub uwalnianie hormonów przez tarczycę,
2. Leczenie jodem promieniotwórczym – komórki guzków gorących wychwytują jod radioaktywny, co powoduje ich destrukcję i zahamowanie aktywności hormonalnej.
3. Chirurgiczne wycięcie części lub całej tarczycy (strumektomia).

Wybór metody leczenia zależy od przyczyny nadczynności, stopnia zaawansowania zmian oraz od ewentualnych przeciwwskazań do określonego rodzaju terapii.

Gdy przyczyna nadczynności jest zlokalizowana poza tarczycą, podejmuje się sposoby leczenia dopasowane do danego schorzenia.

Ciąża i dziecko a nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy w ciąży może mieć łagodną przemijającą postać związaną z działaniem gonadotropiny kosmówkowej wydzielanej przez łożysko. Przejściowy wzrost poziomu hormonów tarczycy jest kojarzony z występowaniem nudności i wymiotów w pierwszym trymestrze ciąży. Jeśli kobieta przed zajściem w ciążę była zdrowa, tzn. nie miała stwierdzonych żadnych chorób tarczycy, stan ten wystarczy obserwować. Stężenia hormonów tarczycy zwykle samoistnie powracają do normy w drugim trymestrze ciąży.

Inaczej należy podejść do sytuacji, w której kobieta chorująca na chorobę Gravesa-Basedowa lub inne schorzenia tarczycy zachodzi w ciążę. Leczenie nadczynności tarczycy u ciężarnej kobiety powinno być kontynuowane i prowadzone przez doświadczonego endokrynologa. Zaburzenia czynności tarczycy w ciąży mogą być bardzo niebezpieczne zarówno dla matki jak i płodu:

• Skutki nieleczonej nadczynności tarczycy dla ciężarnej kobiety: podwyższone ryzyko nadciśnienia tętniczego krwi, niedokrwistości, ataku rzucawki, porodu przedwczesnego oraz wystąpienia przełomu hipermetabolicznego w okresie okołoporodowym,
• Skutki nadczynności tarczycy dla rozwijającego się płodu: podwyższone ryzyko wystąpienia wad rozwojowych, zmniejszenie masy urodzeniowej, większe ryzyko niedoczynności tarczycy zależnej od czynności wydzielniczej przysadki mózgowej.