Kamica nerkowa

Czym jest kamica nerkowa?

Istotą kamicy nerkowej jest tworzenie się w układzie moczowym kamieni (złogów moczowych) pochodzących ze składników znajdujących się w moczu. W prawidłowych warunkach stężenie tych substancji zawiera się w normie, natomiast gdy jest ono podwyższone może to prowadzić do wytrącania się drobnych kryształków określanych jako „piasek w nerkach”. Przedłużanie się zaburzeń składu moczu może skutkować powstawaniem większych złogów (kamieni nerkowych), które mogą w niektórych miejscach ograniczać lub blokować światło dróg moczowych.

Gdzie są położone nerki u człowieka – rysunek

Rys. 1. Położenie nerek

Cały układ moczowy składa się z:

• dwóch nerek filtrujących krew i produkujących mocz,
• parzystych moczowodów, którymi mocz spływa do pęcherza,
• pęcherza moczowego stanowiącego zbiornik moczu,
• cewki moczowej, przez którą mocz jest wydalany poza organizm.

Rys. 2. Nerki oraz drogi moczowe

Skąd wynika ból – gdzie mogą utknąć kamienie nerkowe?

Kamienie nerkowe mogą być zlokalizowane w obrębie nerek, moczowodów lub pęcherza moczowego. W większości przypadków drobne złogi tworzą się jeszcze w obrębie nerek, następnie wędrują one przez moczowód do pęcherza moczowego. Jeśli kamień nerkowy jest mniejszy niż 5 mm, zwykle daje przejściowe dolegliwości na poziomie moczowodu lub pęcherza. Jeśli jednak jego wymiary są większe, mogą utknąć w drogach moczowych, wywołując silniejsze dolegliwości bólowe. Problematyczne kamienie moczowe znajdują się także w samych nerkach. Ważna jest ich obserwacja pod kątem wymiarów i aktualnego umiejscowienia.

Kamica nerkowa – objawy

Objawy choroby mogą być różne zależnie od wielkości kamienia moczowego oraz jego umiejscowienia.

Objawy przewlekłe kamicy nerkowej

Obecność piasku w moczu może wiązać się z łagodnymi i przejściowymi dolegliwościami z tyłu po jednej stronie pleców (drobne złogi w moczowodzie), a także w dole brzucha (złogi w pęcherzu moczowym). Problemy te często są ignorowane, ponieważ ich nasilenie nie powoduje istotnych utrudnień w codziennym życiu. Czasami utajona kamica nerkowa w początkowym stadium nie daje żadnych objawów. Jeśli kamień nerkowy (nawet dużych rozmiarów) zlokalizowany jest w nerce, może nie wywoływać bólu, dopóki nie zstąpi do moczowodu.

Kamienie zlokalizowane w pęcherzu moczowym zwykle dają dużo łagodniejsze objawy niż kamienie przechodzące przez moczowód. Do objawów kamieni pęcherza moczowego należą:

• ból podbrzusza nad spojeniem łonowym lub w okolicach krocza;
• uczucie parcia na pęcherz, konieczność częstego oddawania moczu;
• niekontrolowane przerywanie strumienia moczu;
• niekiedy czerwone zabarwienie moczu świadczące o krwiomoczu,
• nawracające zapalenia pęcherza;
• możliwe zaburzenia erekcji u mężczyzn.

Zmiany w nerkach i drogach moczowych typowe dla kamicy są niekiedy przypadkowo rozpoznawane podczas innych badań diagnostycznych, np. USG brzucha lub RTG.

Kolka nerkowa

Kolką nerkową określa się nagłe pojawienie lub zaostrzenie bólu, który najczęściej wynika z przemieszczania się większego kamienia nerkowego przez wąskie światło moczowodu. Podczas ataku kolki nerkowej występuje bardzo silny ból, który przez kobiety określany jest nawet jako silniejszy niż ból podczas porodu. Ból może mieć następującą charakterystykę:

• po lewej lub po prawej stronie pleców pod żebrami w okolicy nerki (gdy kamień wchodzi z nerki do moczowodu;
• promieniujący ból pleców okolicy lędźwiowej, kiedy kamień stopniowo przemieszcza się ku dołowi brzucha,
• ból może chwilami maleć, a następnie zwiększać się zależnie od aktywności skurczowej moczowodów.

Silny atak kolki nerkowej może także przypominać rozległy ból brzucha – pacjent nie zawsze jest w stanie określić pierwotne umiejscowienie bólu. Kolce nerkowej mogą towarzyszyć nudności i wymioty jak przy zatruciu pokarmowym.

Objawem zaostrzenia kamicy nerkowej jest także częste parcie na mocz, oddawanie niewielkiej ilości moczu lub krwiomocz. Nietypowe objawy towarzyszące kolce to wzdęcia, silne osłabienie, a nawet omdlenie.

Kasia z recepcji

Nie czekaj, aż ból się nasili - zbadaj przyczynę dolegliwości. Jeśli przyczyną są kamienie nerkowe, w obrazie USG będzie można określić ich dokładne wymiary oraz zaplanować dalsze postępowanie.

Umów się na USG układu moczowego

Jak długo trwa atak kolki nerkowej?

Atak kolki nerkowej jest niepokojącym stanem, który z powodu silnego bólu wyłącza z aktywności i zmusza do odpoczynku aż do ustąpienia dolegliwości.

Kolka nerkowa trwa tak długo, jak długo kamień schodzi z nerki przez moczowód do pęcherza. Jeżeli kamień jest niewielki, atak kolki może ustąpić już po kilku godzinach. Jeśli jednak kamień jest większy i napotyka trudności w przemieszaniu się przez moczowód, atak może się znacznie wydłużyć – nawet do kilku dni. W drugim przypadku konieczna jest konsultacja lekarska i pomiar wielkości kamienia w badaniu USG.

Przyczyny kamicy nerkowej

W układzie moczowym tworzą się kamienie nerkowe różnego pochodzenia. U większości pacjentów są to kamienie szczawianowe lub zbudowane z fosforanu wapnia. Znacznie rzadziej spotyka się kamienia wynikające z wytrącania kryształów kwasu moczowego lub fosforanu magnezowo-amonowego.

Kamica moczowa – czynniki ryzyka

Do tworzenia się złogów w obrębie układu moczowego dochodzi częściej w poniższych przypadkach:

• zaburzenia odpływu moczu z nerek – np. z powodu przerostu prostaty u mężczyzn,
• choroby nerek,
• nawracające zapalenie pęcherza i dróg moczowych,
• zbyt niski poziom substancji w moczu hamujących powstawanie kamieni (cytrynianów, magnezu),
• zaburzenia metabolizmu uwarunkowane genetycznie – tworzenie kamieni może być w tym wypadku rodzinne,
• nadczynność przytarczyc,
• nadmierne przyjmowanie suplementów z witaminą D i wapniem.

U kogo najczęściej rozwija się kamica nerkowa?

Pierwsze kamienie nerkowe tworzą się najczęściej u osób między 40 a 60 rokiem życia. Nie ma jednak reguły co do występowania kamicy nerkowej – kamienie mogą występować nawet u dzieci (może być to wtedy związane z wrodzonymi zaburzeniami metabolicznymi).

Kamica nerkowa – diagnostyka

Łatwo dostępnym, bezbolesnym i nieinwazyjnym badaniem umożliwiającym rozpoznanie kamicy nerkowej jest USG układu moczowego. Lekarz obrazuje nerki i drogi moczowe dzięki falom ultradźwiękowym i precyzyjnie ocenia badane struktury na ekranie aparatu USG. W badaniu ultrasonograficznym można wykryć obecność złogów, kamieni moczowych, dokładnie określić ich wymiary oraz umiejscowienie. Ponadto mierzony jest ewentualny zastój moczu w nerkach lub pęcherzu moczowym. Badanie USG stanowi podstawę do skierowania pacjenta na bardziej szczegółowe badania i/lub rozważenie zabiegowego leczenia dużych kamieni moczowych.

Na badanie USG w ULTRAMEDICA możesz zgłosić się bez skierowania.

Obrazowymi badaniami uzupełniającymi jest tomografia komputerowa i urografia – na badania tego rodzaju kieruje lekarz, wypisując odpowiednie skierowanie.

Do badań laboratoryjnych należą badania krwi i badanie ogólne moczu. Badanie moczu pozwala na wykrycie zaburzeń w obrębie poziomu jego składników, określeniu pH i innych parametrów mogących wpływać na powstawanie kamieni moczowych. Na podstawie wyników tych badań lekarz może zalecić odpowiednie postępowanie profilaktyczne – dietę lub przyjmowanie określonych leków.

Leczenie kamicy nerkowej

Kamica moczowa - kiedy konieczna konsultacja lekarska?

Konsultacji z lekarzem wymaga kamica moczowa w warunkach, gdy:

• występuje pierwszy atak kolki nerkowej w życiu – wskazane jest ustalenie przyczyny powstawania złogów i wdrożenie ukierunkowanego postępowania profilaktycznego,
• kolejne ataki kolki nerkowej przedłużają się i są bardziej nasilone niż w przeszłości,
• ból podczas kolki nerkowej wymaga zastosowania silniejszych leków przeciwbólowych i rozkurczowych wydawanych na receptę,
• kolce nerkowej towarzyszy gorączka i krwiomocz – jest to wskazanie do pilnej interwencji lekarskiej.

Kamica nerkowa u dzieci i kobiet ciężarnych zawsze powinna być leczona pod ścisłą kontrolę lekarza urologa.

Leczenie domowe – jak sobie pomóc?

Jeżeli wykryty w badaniu USG kamień jest niewielki, a poza bólem nie występują inne dolegliwości (wymioty, gorączka), wystarczające pozostaje leczenie zachowawcze w domu. Celem jest złagodzenie bólu oraz umożliwienie samoistnego „urodzenia” kamienia.

Wskazane jest picie dużej ilości płynów (min. 3-4 litry). Można przyjmować leki przeciwbólowe i rozkurczowe dostępne bez recepty (Nospa, ibuprofen, paracetamol), a w razie potrzeby poprosić lekarza o leki na receptę o silniejszym działaniu (w tym leki opioidowe).

Kolka nerkowa - kiedy do szpitala?

Wskazaniami do skierowania do szpitala są przede wszystkim:

• stany, w których przesuwanie się kamieni nerkowych nie jest możliwe – kamień moczowy jest za duży, by pacjent mógł go „urodzić” samoistnie (można to stwierdzić w badaniu USG),
• w wyniku zatrzymania kamienia w moczowodzie doszło do zastoju moczu w nerce,
• doszło do rozwoju zakażenia dróg moczowych,
• pojawił się krwiomocz będący objawem uszkodzenia ściany dróg moczowych.

Leczenie zabiegowe kamicy moczowej

Metody leczenia kamicy nerkowej opierają się głównie na nieinwazyjnych lub małoinwazyjnych zabiegach mających na celu rozbicie kamienia moczowego i łatwe wydalenie jego resztek drogami moczowymi.

Ureterorenoskopia

Zabieg polega na wprowadzeniu miniaturowego wziernika przez cewkę moczową, pęcherz moczowy aż do moczowodu, gdzie specjalnymi mikronarzędziami kamień jest rozdrabniany i usuwany. Po zabiegu konieczne jest cewnikowanie pacjenta przez czas zalecony przez lekarza.

Metoda RIRS

RIRS (retrograde intrarenal surgery) to małoinwazyjny zabieg wykonywany za pomocą giętkiego aparatu optycznego, który operator wprowadza do nerki przez cewkę moczową, pęcherz, a następnie moczowód. Metoda ta nie wymaga wykonania nacięć skóry (nie pozostawia blizn na brzuchu).

Rozbijanie kamieni metodą fali ultradźwiękowej (ESWL)

Metoda ta polega na kruszeniu kamieni dzięki zastosowaniu fali uderzeniowej wysokiej energii. ESWL wykonuje się, przykładając specjalną głowicę tak, aby namierzyć kamień w środku ciała pacjenta. Jest to metoda nieinwazyjna, która nie wymaga hospitalizacji.

Nefrolitotrypsja przezskórna

Jest to zabieg małoinwazyjny, który wymaga wykonania niewielkiego nacięcia skóry, przez które wprowadzane są narzędzia służące rozkruszeniu kamienia. Ze względu na leczenie operacyjne, po zabiegu pacjent pozostaje do kilku dni w szpitalu na obserwacji.

Jak zapobiegać tworzeniu się kamieni nerkowych?

Aktywność fizyczna

Spaceruj i wykonuj regularnie ćwiczenia. Wystarczy 30 minut dziennie.

Co pić przy kamicy nerkowej?

Aby zapobiec nawrotom kamicy, zaleca się picie przynajmniej 2-3 litrów płynów na dobę. Szczególnie istotne jest przyjmowanie płynów przed snem – pozwala to uniknąć zagęszczenia moczu w nocy.

Można pić przegotowaną wodę, wodę źródlaną lub sok pomarańczowy. Zaleca się picie ziół leczniczych usprawniających pracę układu moczowego, np. ziela nawłoci, rdestu ptasiego lub skrzypu, nasion kozieradki i korzenia lubczyka.

Należy unikać wód mineralnych z wysoką zawartością wapnia, fosforu i sodu, a także częstego picia mocnej czarnej herbaty oraz kawy.

Co jeść przy kamicy nerkowej?

Dieta w kamicy nerkowej zależy od rodzaju tworzących się złogów. Warto więc ustalić indywidulane postępowanie u dietetyka.

Jakie owoce przy kamicy nerkowej?

W każdej postaci kamicy wskazane jest jedzenie owoców cytrusowych (np. pomarańczy, mandarynek, cytryn, grejpfrutów) i soków owocowych.

Czego unikać przy kamicy nerkowej?

We wszystkich postaciach kamicy należy zrezygnować z częstego spożywania mięsa i ryb, które zwiększają zakwaszenie moczu. Ponadto należy ograniczyć spożycie produktów takich jak: szpinak, szczaw, rabarbar, konserwy mięsne i rybne, czekolada i kakao.

Bardzo istotną kwestią jest zmniejszenie podaży soli w diecie, ponieważ sód zwiększa wydalanie wapnia z moczem, a to może predysponować do tworzenia się kamieni moczowych.